Lào Cai là tỉnh có lưu vực của hai dòng sông lớn là sông Hồng và sông Chảy, có dãy Hoàng Liên Sơn với đỉnh Phansipăng cao 3143m. Địa hình chia cắt mạnh, độ dốc lớn, đặc điểm về địa hình và khí hậu đã tạo cho Lào Cai có tài nguyên rừng phong phú đa dạng, nhiều loại động thực vật đặc hữu và có tính đa dạng sinh học cao. Công tác theo dõi diễn biến rừng gắn với bảo vệ rừng được xác định là rất quan trọng. Ngay từ khi có chủ trương theo dõi diễn biến rừng và đất lâm nghiệp, UBND tỉnh Lào Cai đã chỉ đạo sử dụng công nghệ thông tin trong theo dõi diễn biến tài nguyên rừng và trong hoạt động của kiểm lâm, nhất là ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan nhà nước cũng như Chiến lược phát triển công nghệ thông tin và truyền thông Việt Nam đến 2010 và định hướng đến 2020 của nước ta.
Để thực hiện việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của kiểm lâm mà khởi đầu là ứng dụng để theo dõi diễn biến tài nguyên rừng trên máy vi tính, Chi cục Kiểm lâm đã tham mưu cho UBND tỉnh Lào Cai, xây dựng các dự án về công nghệ thông tin giai đoạn 2001 - 2004; 2005 - 2007 và gần đây nhất là dự án ứng dụng công nghệ thông tin theo dõi diễn biến rừng và đất lâm nghiệp và trong hoạt động của kiểm lâm giai đoạn 2007 - 2010. Theo tiến độ dự án, công việc đầu tiên là đào tạo cán bộ. Do đặc điểm là tỉnh miền núi có nhiều khó khăn, trình độ năng lực và điều kiện học tập, tiếp thu, cập nhật thông tin, nhất là trình độ tin học ngoại ngữ của cán bộ công chức nói chung cũng như cán bộ công chức lực lượng kiểm lâm là hạn chế. Ngay từ khi bắt đầu thực hiện các dự án Chi cục Kiểm lâm Lào Cai đã mở các lớp đào tạo về tin học, hệ A, B cho các cán bộ từ văn phòng Chi cục đến các Hạt Kiểm lâm để có thể sử dụng thành thạo máy vi tính. Cùng với đào tạo tại chỗ, Chi cục đã tuyển dụng cán bộ có trình độ kĩ sư, cao đẳng công nghệ thông tin và tiếp tục bổ túc đào tạo cho cán bộ công chức kiểm lâm. Để thực hiện nhiệm vụ chuyên môn theo dõi diễn biến rừng như cập nhật số liệu, số hóa bản đồ... Chi cục cử hai cán bộ về các trung tâm của Viện điều tra quy hoạch rừng, các trung tâm tin học bản đồ của Bộ Tài nguyên Môi trường học tập sau đó về địa phương thực hành và hướng dẫn cho cơ sở thực hiện. Đến nay, Chi cục Kiểm lâm Lào Cai đã có hơn 60 cán bộ công chức ở Chi cục và các Hạt, Trạm sử dụng thành thạo máy vi tính, cơ bản đã đáp ứng được được nhiệm vụ điều tra, cập nhật các thay đổi về rừng và đất lâm nghiệp vào cơ sở dữ liệu theo dõi diễn biến rừng và đất lâm nghiệp trên máy vi tính. Ngoài ra, Chi cục Kiểm lâm còn hướng dẫn cho cán bộ của Chi cục Lâm nghiệp, Vườn quốc gia Hoàng Liên, các lâm trường, ban quản lý dự án 661 cơ sở về ứng dụng công nghệ thông tin cập nhật số liệu bản đồ trong theo dõi diễn biến tài nguyên rừng nhất là trong việc thực hiện rà soát quy hoạch lại 3 loại rừng. Dự án ứng dụng công nghệ thông tin trong lực lượng Kiểm lâm Lào Cai giai đoạn 2007 - 2010 được đăng trên Website của Cục Kiểm lâm để các địa phương tham khảo xây dựng dự án cho đơn vị mình. Việc trang bị máy móc thiết bị và xây dựng cơ sở dữ liệu là việc làm rất quan trọng của quá trình thực hiện dự án. Năm 2001, Chi cục đã trang bị hệ thống máy vi tính từ Chi cục đến các Hạt, Trạm Kiểm lâm các huyện, thành phố. Tại văn phòng Chi cục đa số cán bộ đều được trang bị máy tính để phục vụ công việc, Phòng quản lý bảo vệ rừng trang bị 2 bộ máy vi tính hiện đại tốc độ cao để làm máy chủ và máy lưu trữ các số liệu theo dõi diễn biến tài nguyên rừng, 2 máy in màu khổ A0 và A3, máy quét ảnh màu khổ A3, hệ thống mạng LAN, máy tính nối mạng internet với các hạt kiểm lâm, chủ rừng Nhà nước, Cục Kiểm lâm để cập nhật các thông tin và báo cáo định kì theo quy định. Để theo dõi và thông tin dự báo cháy rừng, Chi cục đã xây dựng trạm cảnh báo và trang bị máy SATO tại các Hạt Kiểm lâm thu thập thông tin về thời tiết phục vụ cảnh báo nguy cơ cháy rừng tại địa phương. Tại trung tâm lắp đặt trạm dự báo tự động các yếu tố khí hậu thời tiết được nối với máy chủ để cập nhật thông tin và nối mạng với Đài Phát thanh Truyền hình, ngành hữu quan kịp thời cảnh báo nguy cơ cháy rừng cho nhân dân vào các tháng mùa khô thường xảy ra cháy rừng. Việc số hóa bản đồ thực hiện theo dõi diễn biến tài nguyên rừng đã ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại như hệ thống thông tin địa lý (GIS), Công nghệ số hóa IRASB, IRASC của phần mềm MICROSTATION số hóa bản đồ và chương trình MAPINFO biên tập, quản lí in bản đồ. Mua ảnh vệ tinh LAMSAT và ảnh SPOT để thực hiện việc theo dỗi diễn biến tài nguyên rừng. Khi kết hợp thực hiện rà soát quy hoạch 3 loại rừng theo Chỉ thị 38 của Chính phủ, Chi cục Kiểm lâm đã tham mưu cho UBND tỉnh Lào Cai và thống nhất các ngành chức năng lấy kết quả thực hiện Dự án 32 làm cơ sở để rà soát quy hoạch 3 loại rừng, sử dụng bản đồ nền VN2000 để điều tra và xây dựng bản đồ thành quả rà soát. Qua rà soát quy hoạch 3 loại rừng từ cơ sở đã kiểm tra hiệu chỉnh được các sai sót khi tổ chức theo dõi diễn biến rừng và kết quả tổng hợp diện tích, bản đồ rừng của các chủ rừng, chủ dự án. Chính vì vậy đã không có các sai khác khi công bố kết quả rà soát quy hoạch 3 loại rừng với kết quả theo dõi diễn biến rừng hàng năm. Số liệu, bản đồ rà soát quy hoạch 3 loại rừng đã được HĐND tỉnh phê duyệt làm cơ sở cho việc xây dựng các chương trình dự án bảo vệ và phát triển rừng của địa phương. Để tiếp tục ứng dụng công nghệ thông tin, thời gian tới Chi cục Kiểm lâm Lào Cai sẽ nâng cấp hệ thống máy tính, tiếp tục xây dưng hệ thống mạng LAN, đường truyền băng thông rộng, mua bản quyền các phần mềm, cài đặt và thực hiện các chương trình để tiếp tục thực hiện theo dõi diễn biến rừng và đất lâm nghiệp, chương trình cảnh báo nguy cơ cháy rừng, chương trình quản lý cán bộ công chức, chương trình quản lý xử lý các vụ vi phạm Luật bảo vệ và phát triển rừng.
Sau gần 7 năm thực hiện việc sử dụng công nghệ thông tin, bắt đầu từ việc thực hiện Dự án 32, Chi cục Kiểm lâm Lào Cai đã rút ra được nhiều kinh nghiệm, đó là phải có quyết tâm cao vì cái mới thường bỡ ngỡ và nhiều khó khăn phức tạp. Tranh thủ sự ủng hộ của UBND tỉnh, các sở ngành hữu quan địa phương để xây dựng dự án, bố trí kinh phí cho việc thực hiện. ứng dụng công nghệ thông tin trong theo dõi diễn biến tài nguyên rừng và trong hoạt động của kiểm lâm là công việc khoa học tiên tiến, công nghệ hiện đại do vậy phải có chuyên gia, có sự giúp đỡ chuyên môn nghiệp vụ của Cục Kiểm lâm, cơ quan chuyên ngành của Trung ương và của Tỉnh. Có sự chỉ đạo kiên quyết của lãnh đạo Chi cục Kiểm lâm sự tham gia hướng dẫn nghiệp vụ kịp thời của các chuyên gia về công nghệ thông tin. Cập nhật, nắm bắt thông tin kịp thời và xây dựng các chương trình kế hoạch thực hiện hợp lý. Đội ngũ cán bộ nhân viên phải được kiên trì đào tạo để có trình độ năng lực chuyên môn đáp ứng công việc được giao, có lòng nhiệt tình tiếp thu cái mới và tận tụy với công việc. Các trang thiết bị ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của kiểm lâm phải được đầu tư đầy đủ, đáp ứng yêu cầu công việc và phải được nâng cấp, thay thế khi không đảm bảo cho các hoạt động nghiệp vụ. Từ công tác theo dõi diễn biến tài nguyên rừng và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của kiểm lâm trong những năm qua chúng tôi thấy đây là một công việc mới mẻ, nhưng để tiến kịp với các ngành khác trong việc hiện đại hóa thông tin, chính quy hóa công vụ thì việc áp dụng và quyết tâm thay đổi cách làm việc theo lối cũ để tiếp cận cái mới là rất cần thiết, đối với kiểm lâm bắt đầu từ việc đào tạo con người, trang bị máy móc thiết bị và tập huấn, sử dụng các phần mềm để phục vụ cho công tác của ngành theo xu thế hiện đại hóa. Hiện nay vướng mắc của nhiều địa phương chính là chưa thấy hết tầm quan trọng cần thiết và do nguồn kinh phí chi cho công tác này chưa được quan tâm đúng mức. Một số công việc cần có sự phối hợp chỉ đạo để thống nhất thực hiện như theo dõi diễn biến tài nguyên rừng cần phải thống nhất dùng loại bản đồ nền VN2000. Hỗ trợ tất cả các tỉnh được sử dụng ảnh máy bay SPOT có độ phân giải và độ chính xác cao để phục vụ cho theo dõi diễn biến rừng được chính xác. Nghiên cứu, ứng dụng và phổ biến cho các Chi cục sử dụng phần mềm trong hoạt động nghiệp vụ của kiểm lâm trong quản lý bảo vệ rừng, bảo tồn và trong công tác pháp chế thanh tra... Nhiều nhiệm vụ của kiểm lâm hiện nay được thực hiện từ cơ sở, vai trò của kiểm lâm địa bàn là rất quan trọng để tham mưu cho chính quyền địa phương về công tác bảo vệ và phát triển rừng, nhưng kiểm lâm địa bàn hiện nay rất bất cập về trình độ nhất là tin học, lại chưa có điều kiện trang bị các thiết bị tin học ở cơ sở nhất là vùng sâu vùng xa. Do vậy cần phải nghiên cứu xây dựng các chương trình đào tạo, tập huấn và trang bị cho kiểm lâm cơ sở có như vậy mới nâng cao năng lực của kiểm lâm địa bàn và kiểm lâm địa phương để thực hiện nhiệm vụ quản lý bảo vệ rừng và đổi mới hoạt động của kiểm lâm có hiệu quả.
Nguyễn Quang Hưng*